هنر گلیم بافی چگونه انجام میشود

گلیم چیست:

گلیم نوعى فرشینه است با بافتى ساده که با پشم و پنبه و در مواردى با پشم و موى بز بافته مى‌شود. نخ‌هاى تاروپود یک در میان از زیر و روى یکدیگر مى‌گذرند. مانند بافت سادهٔ یک سبد. گلیم به‌عنوان یک صنعت دستى زنانه در مناطق عشایرى و روستایى ایران رواج دارد.

تاریخچه گلیم :

گلیم از کهن ترین زیراندازهای بشر و شاید اولین زیرانداز  برای انسانهای بدوی می باشد چون سابقه بافندگی ادوار ماقبل تاریخ تا حدود شش هزار سال قبل از میلاد را نشان می دهد که حاکی از ریسندگی و تبدیل الیاف  پشم به نخ است .

در ایران نخستین نشانه های وجود پارچه مربوط به چهارهزارسال قبل از میلاد می باشد از حفریات انجام شده در شوش بدست آمده است.سابقه گلیم نیز به همین دوران مربوط می شود چون حدود شش تا هشت هزار سال قبل از میلاد دامپروری در مصر ،آسیای میانه ،هند،چین واروپا رواج می یابد و پوست گوسفند به عنوان بالاپوش و زیر انداز زیلو مورد استفاده قرار می گرفته است از این دوران چیزی نمی گذرد که انسان پویا و سازنده ریسیدن و بافتن پشم را آغاز می کند.

گلیم ابتدا به عنوان نوعی زیراندازو در عین حال بالاپوش بکار می رفته است و با توجه به دارهای گلیم بافی رایج در در میان عشایر و مقایسه آن با دستگاههای بافندگی که هنوز هم در مناطق روستایی مورد استفاده قرار می گیرد به علت پیشرفته تر بودن دستگاه های ساده بافندگی  نسبت به گذشته می توان استنباط نمود که شروع گلیم بافی قبل از پیدایش پارچه بافی بوده است و حدس زده می شود که هر دو صنعت از مسند بافی که از طیف طبیعی بوده وپیدایش زودتری داشته مایه گرفته است.

گلیم در آغاز به عنوان وسیله ای برای محافظت بدن از سرما بکار گرفته می شده است .و هنوز هم در میان عده ای از قبائل ساکن در افخانستان ،افراد قبیله نوعی گلیم صد در صد پشمی روی دوش می اندازند و در موقع استراحت یا خواب نیز از همان گلیم به عنوان بالاپوش استفاده میشود . با تکامل و رواج تدریجی بافندگی وبافت پارچه های گوناگون گلیم مقام خود را بدست آورد .

گلیم های ابتدایی ساده بدون نقش وبا رنگ خود پشم تهیه می شد ولی به مرور زمان قریحه متنوع انسانها با دیدن رنگهای مختلف پشم ها باعث به وجود آمدن تنوع  شکلها در گلیم شد و این خود زمینه ای برای رنگرزی  ونقش آفرینی آشکارانه در گلیم قرار گرفت البته هنوز هم در ایلات منطقه قشقایی گلیم هایی با رنگ طبیعی ناشی از رنگ پشم و نشاًت گرفته از طبیعت و فطرت بافنده بافته می شود.

کهن ترین قطعه گلیم جهان بقایای گلیمی است که در جزیره آناتولی بدست آمده است و متعلق به شش هزار سال قبل از میلاد می باشد و قدیمی ترین گلیم ایرانی است که آن متعلق به سه هزار سال پیش از میلاد و در منطقه غرب ایران می باشد.گلیم دارای بافت ساده و از نخ های تار وپودی که یک در میان از زیر و روی یکدیگر گذشته تشکیل  یافته  گویا ایرانیان این بافت را از مردم چین فرا گرفته اند و به سلیقه و میل خود تغییراتی را در آن داده اند.

آشنایی با ابزار و وسایل گلیم بافی :

دار:

مهمترین وسیله و ابزار کار گلیم بافان دار است .دار یا همان چهارچوبی که گلیم روی آن بافته می شود دو نوع است.
1-دار عمودی یا ایستاده
2- دار افقی یا خوابیده

از دار افقی خوابیده بیشتر در مناطق عشایری کشورمان استفاده می شود ،عشایر به دلیل کوچ نشین بودن و حرکت مداومی که دارند دارهای افقی که به راحتی قابل حمل است استفاده می نمایند .ولی بافندگان روستایی و شهری یعنی آنان که یکجا نشین بوده و دارای زندگی ثابت و غیر متحرک هستند معمولاً از دارهای عمودی استفاده می کنند.با این حال در بسیاری از مناطق روستایی کشور دارهای افقی رایج می باشد.در برخی از مناطق عشایری از جمله آذربایجان شرقی از دار عمودی بهره می گیرند.

دفتین یا دفه :

برای استتحکام بخشیدن به درگیری الیاف تار و پود گلیم معمولاً از وسیله ای به نام دفتین استفاده به عمل می آید و بافنده پس از گذراندن هر پود افقی از لابه لای تارهای عمودی با کمک آن ضرباتی بر قسمت بافته شده می اورد تا درگیری تار و پود و عمل بافت صورت گیرد.جنس دفتین های مصرفی معمولاً آهن است و از تعداد هفت تا ده تیغه آهنی نازک به عرض دو و طول بیست سانتیمتر تشکیل می شود در برخی مناطق کشورمان بویژه در روستاههای استان کرمانشاه برای ایجاد درگیری تار و پود و نقشهای کوچک و نیز نقوش حاشیه گلیم از ابزاری چوبی یا فلزی به نام سوک استفاده می شود که شکل ساختمانی و اندازه آن متفاوت است.

قیچی:

قیچی گلیم بافی از نظر ساختمان و طرز کار شبیه قیچی قالی بافی است و از دو تیغه تشکیل شده است که به وسیله پرچ با پیچ به هم متصل می گردند و حول منطقه ای باز و بسته می شوند.

مراحل بافت گلیم:

نخستین مرحله بافت گلیم چله کشی است. برای این منظور بعد از انتخاب دار ابتدا دو رشته طناب با فواصل دلخواه به موازات زیر دار دستگاه گلیم بافی بسته می شود که در اصطلاح چله کشی با عنوان زه دار مورد استفاده قرار می گیرد سپس سر نخ پنبه ای که دارای ظرافت یا ضخامت مورد نظر بوده  .و قبلاً به صورت گلوله در امده به منتها اله سمت راست یا چپ زیر دار گره زده می شود آنگاه گلوله نخ را از پشت اولن زه دار و از جلوی دومین زه دار عبور داده و از روی سر دار به پشت می برند و از زیر دار خارج می کنند

بعد از چله کشی نوبت به بستن کجویر شده کجویر گاهی با عنوان کجوچو و کوجی نیز از ان یاد می شود قطعه چوبی استوانه ای شکل به قطر تقریباً چهار سانتی متر و طولی معادل عرض اسمی دار گلیم بافی است

عمل زنجیر بافی در قبل از بافت گلیم صورت می گیرد و به بافنده امکان می دهد تا عمل بافت با سرعت بیشتری انجام گیرد.

بعد از پایان چله کشی لازم است ترتیبی انجام گردد که چله های دوانده شدهدر جای خود ثابت بمانند زیرا در حین بافت به دلیل انکه برای ایجاد تراکم در بافت و بیشتر فشرده شدن پودها بر قسمت بافته شده ضربه وارد می شود و معمولاً بر اساس طرح ضربات دفتین فقط بر چند چله وارد می آید  و موجب اشکالاتی خواهد شد ولی پیشگیری از بروز این اشکال  مقداری نخ پنبه ای هم نمره با نخ چله  را به گونه ای که سطح تمام قسمت زیر دار بپوشاندرا زیر دار می نامند

در سالهای اخیر روش های دیگری معمول شده که روی چله ها مقداری چسب مالیده می شود تا چله ها نتوانند حرکت کنند و در این رابطه روش دیگری قابل اعمال است.